E3 en kanaal veranderen Stasegem
“Het dorp werd afgesneden van de rest”
Stasegem ondergaat een metamorfose door de aanleg van de autosnelweg E3 en het verleggen en verbreden van het kanaal Kortrijk-Bossuit in dezelfde periode. “De gemeente werd vrijwel afgesneden van haar buurgemeenten”, vertelt heemkundige Jo Moerman. “Het dorp bestond oorspronkelijk uit een kasteel, een brouwerij, een kerk en de Gaverbeek. De rest waren vooral landerijen. Nu zijn die allemaal vervangen door woonwijken en vooral industrieterreinen. Dat stuitte op verzet.”
Jo Moerman (68) uit Stasegem, gepensioneerd na een carrière, onder meer als werfleider in de stad Harelbeke, is een gepassioneerde heemkundige, die voortdurend op zoek is naar informatie over de geschiedenis van zijn gemeente. De aanleg van de autosnelweg E3 eind de jaren 1960 maakt hij als leerling bouw van het VTI in Kortrijk van nabij mee.
“Ik was natuurlijk heel erg geïnteresseerd in hoe ze daar te werk gingen. Ik mocht niet alleen ter plaatse gaan kijken, maar ik sprak enkele ingenieurs aan en een van hen nam me geregeld mee naar de werken. We hadden geen auto thuis, maar wel een brommer. Daarmee reed ik telkens naar die gigantische bouwplaats. Ik vond het fascinerend hoe ze de verschillende types bruggen bouwden. Zoals de speciale Beneluxbrug over de vaart, dat was ronduit spectaculair”, herinnert Jo zich.
Gefascineerd door machines
“Indrukwekkend was het buizennetwerk in de buurt van de Gavers, voor het opzuigen van het zand. Het overtallige water keerde automatisch terug!” Hoe complexer de machines, hoe interessanter Jo Moerman ze vindt. Zo is er de enorme transportband voor de uitgegraven grond. Zeker de twee cutterzuigers (zelf varend baggerschip dat met een draaiende snijkop harde grond in stukken maalt, red.) trekken zijn aandacht. Ze dragen de naam Petrus Plancius en Hondius. “Die ingenieur met wie ik geregeld optrok, heeft me later nog geholpen met mijn eindwerk.”
In de 19de eeuw bestaat Stasegem uit een brouwerij, in 1835 opgericht door August Deconinck, een kerk, een fraai kasteel, gebouwd door zoon Jules Deconinck, de Koutermolen en de Gaverbeek. De rest van het landschap wordt bepaald door talrijke grote en kleine hoeves. De kerk staat bekend als de ‘bierkerke’, omdat het onafgewerkte gebouw een tijdje dienst doet als opslagplaats voor de brouwerij. De kerk wordt pas voltooid na de oprichting van de parochie in 1902. Het Stasegemse landschap verandert grondig door de uitgraving van het kanaal Kortrijk-Bossuit in 1859-1861, de verbinding tussen de Leie en de Schelde, en door de aanleg van de spoorlijn Kortrijk-Denderleeuw-Brussel in 1863, met halte in Stasegem. Ook de lijn Kortrijk-Oudenaarde stopt vanaf 1869 in Stasegem. De industriële ontwikkeling van Stasegem kan beginnen.
Jo toont via de website Geopunt oude kaarten die illustreren hoe Stasegem in de loop der eeuwen geëvolueerd is. “Over het oude kanaal lag een ophaalbrug. Met de komst van de eerste fabrieken, zoals de Kortrijkse Katoenspinnerij en de pannenfabriek, werden de vele hofsteden geleidelijke vervangen door industriezones, die veel werk verschaften aan de lokale bevolking.” De grootste transformatie ondergaat Stasegem als ongeveer tegelijkertijd de autosnelweg E3 dwars door het dorp wordt aangelegd (eind jaren 1960) en in 1970 door de drooglegging van een deel van het oude kanaal Kortrijk-Bossuyt. Het wordt vervangen door een nieuwe rechtgetrokken vaargeul vanaf de Luipaardbrug tot aan de fabrieken van Bekaert in Zwevegem. Daardoor krijgen schepen tot 1.350 ton er toegang tot de vaart.
Protest tegen vervuilende industrie
In Stasegem breidt het aantal industriezones intussen uit. “Er was geregeld protest in Stasegem tegen de komst van nieuwe, dikwijls vervuilende bedrijven. Ter compensatie werd op de oude kanaalbedding het Kanaalbos aangelegd”, vertelt Jo. Dat bos wordt beheerd door Natuurpunt Harelbeke-Deerlijk. Iconische plekken verdwijnen uit het landschap: de brouwerij houdt op te bestaan in 1969 en snel daarna worden de gebouwen gesloopt. De koutermolen wordt wel gerestaureerd en krijgt in 1987 een plaats in de Gavers. Rond de kerk komen er nieuwe verkavelingen.
“Intussen zijn er plannen om de overwelfde Gaverbeek weer zichtbaar te maken tussen de Gavers en de Collegewijk en om te vormen tot een wandel- en fietszone. En dan is er het weer actuele project om de verbinding van het kanaal Kortrijk-Bossuit met de Leie toegankelijk te maken voor grotere schepen. Ook daar bestaat veel discussie over, aangezien dat weer zijn impact zal hebben op de omgeving. Bovendien vragen velen zich af of het tracé van de R8 rond Kortrijk niet beter eerst wordt afgewerkt”, besluit Jo.
